Search
Close this search box.

Արբիտրաժ

Հաշտարարություն

Արբիտրաժ

Հաշտարարություն

Միջազգային արբիտրաժը տարիների ընթացքում մշակել է նախադեպերի մի շարք, որոնք էապես ձևավորել են ոլորտը: Թեև կոնկրետ նախադեպերի կարևորությունը կարող է տարբեր լինել՝ ելնելով համատեքստից և տեսանկյունից, ահա միջազգային արբիտրաժում ամենաուշագրավ և ազդեցիկ նախադեպերից մի քանիսը. 

Prima Paint Corp v. Flood & Conklin Mfg. [1967]

Այս գործով ընդգծվում է, որ արբիտրաժային դրույթները, որպես դաշնային իրավունքի հարց, «բաժանելի» են այն պայմանագրերից, որոնցում դրանք ներառված են, և եթե որևէ պահանջ չի ներկայացվում, որ խարդախությունն ուղղված է հենց արբիտրաժային դրույթին, արբիտրաժի լայն դրույթ կկիրառվի՝ ներառելու այն պահանջի արբիտրաժը, որ հենց պայմանագիրն ինքն է կնքված խարդախությամբ: 

Այս գործով ընդգծվում է, որ արբիտրաժային դրույթները, որպես դաշնային իրավունքի հարց, «բաժանելի» են այն պայմանագրերից, որոնցում դրանք ներառված են, և եթե որևէ պահանջ չի ներկայացվում, որ խարդախությունն ուղղված է հենց արբիտրաժային դրույթին, արբիտրաժի լայն դրույթ կկիրառվի՝ ներառելու այն պահանջի արբիտրաժը, որ հենց պայմանագիրն ինքն է կնքված խարդախությամբ:

Կանադայի Գերագույն դատարանը որոշում է կայացրել կողմերի միջև պայմանագրերում ֆորումի ընտրության դրույթների և իրավունքի ընտրության դրույթների կիրառելիության մասին: Որոշման մեջ ընդգծվում է, որ երբ ֆորումի ընտրության դրույթները և օրենքի ընտրության դրույթները փաստացիորեն սպառողներին զրկում են սպառողների իրավունքների պաշտպանության օրենսդրությամբ նախատեսված իրենց իրավունքներից, դրանք կարող են համարվել անիրագործելի: Գործում քննարկվել են նաև Նյու Յորքի կոնվենցիայի կանոնները։

Գործը քննարկում է, թե արդյոք կողմերի արբիտրաժային համաձայնագիրը (որպես մեկնաբանության հարց) և կարող է (որպես օրենքի հարց) տարածվել այն պնդումների վրա, որ կողմերի հիմքում ընկած կանոնադրական կողմերը ձեռք են բերվել կաշառքով: Կիրառվում է տարանջատելիության դոկտրինը՝ «բաժանելիության սկզբունքը նշանակում է, որ հիմնական պայմանագրի անվավերությունը կամ լուծումը պարտադիր չէ, որ ենթադրի արբիտրաժային համաձայնագրի անվավերություն կամ չեղարկում»։ Արբիտրաժային համաձայնագիրը պետք է դիտարկվի որպես «առանձին համաձայնություն» և կարող է անվավեր կամ չեղյալ համարվել միայն այն հիմքերով, որոնք ուղղակիորեն կապված են արբիտրաժային համաձայնագրի հետ» և «բաժանելիության դոկտրինան պահանջում է արբիտրաժային համաձայնագրի ուղղակի իմպիչմենտը, նախքան այն հնարավոր կլինի չեղյալ համարել»: 

Մեծ Բրիտանիայի Գերագույն դատարանը որոշել է, որ Սաուդյան Արաբիայի ընկերությունը չի կարող իրավարար վճիռ կայացնել Պակիստանի կրոնական հարցերի նախարարության դեմ, քանի որ նախարարությունը չի համաձայնվել խնդրո առարկա արբիտրաժային համաձայնագրին: Գործով պարզաբանվել են կողմ չհանդիսացող պետական սուբյեկտների նկատմամբ արբիտրաժային վճիռների կատարման սկզբունքները։

Որոշման կարևորությունն այն է, որ այն պարզաբանում է, թե ինչն է եղել որոշ ժամանակ օրենքի անորոշ ոլորտ, թե որ օրենքը պետք է կիրառվի արբիտրաժային համաձայնագրի նկատմամբ, որտեղ դրա մասին հստակ նշված չէ: Սուլամերիկայի գործը սահմանեց եռաստիճան փորձություն. ա) կողմերի հստակ ընտրություն. բ) բացահայտ ընտրության բացակայության դեպքում՝ ենթադրվող ընտրությունը. և գ) եթե կողմերը որևէ ընտրություն չեն կատարել, այն օրենքը, որի հետ արբիտրաժային համաձայնագիրն ունի իր ամենամոտ և իրական կապը:

Միացյալ Թագավորության Գերագույն դատարանը պարզաբանել է, թե ինչպես պետք է որոշվի արբիտրաժային համաձայնագրի կարգավորող օրենքը, երբ այն պարունակող պայմանագրի նկատմամբ կիրառելի օրենքը տարբերվում է արբիտրաժի նստավայրի օրենքից:

Միացյալ Թագավորության Գերագույն դատարանը քննարկել է հետևյալ հարցերը. ա) ո՞ր օրենքն է կարգավորում արբիտրաժային համաձայնագրի վավերականությունը: բ) եթե անգլիական օրենսդրությունն է կարգավորում, կա՞ր արդյոք իրական հեռանկար, որ դատարանը կարող է գտնել հետագա լսումների ժամանակ, որ KFG-ն արբիտրաժային համաձայնագրի կողմ է դարձել ֆրանշիզային համաձայնագրերով: գ) Արդյո՞ք վերաքննիչ դատարանը, ընթացակարգի առումով, հիմնավորել է վճռի ճանաչումն ու կատարումը մերժելու վերաբերյալ ամփոփ վճիռ կայացնելը:

Այս գործը պարզաբանել է «պատառաքաղ ճանապարհին» սկզբունքը, որը թույլ չի տալիս ներդրողին դիմել ինչպես տեղական դատական պաշտպանության, այնպես էլ միջազգային արբիտրաժի:

Այս գործը սահմանել է «արդարադատության մերժման» դոկտրինը՝ որպես ներդրումային արբիտրաժային հայցերի հիմք՝ թույլ տալով ներդրողներին պահանջել վնասի փոխհատուցում, եթե ընդունող պետությունը խախտում է արդար և հավասար վերաբերմունք ցուցաբերելու իր պարտավորությունը:

Այս գործն անդրադարձել է «արդար և հավասար վերաբերմունքի» հայեցակարգին և օգնել ձևավորել ստանդարտի կիրառման ըմբռնումը ներդրումային արբիտրաժում:

Այս գործը նպաստել է ներդրումային պայմանագրերում «հովանոցային դրույթների» մեկնաբանությանը` պարզաբանելով ներդրողներին պայմանագրային պարտավորությունները խախտելու համար առաջարկվող պաշտպանության շրջանակը:

Այս գործը կարևոր դեր է ունեցել ներդրումային արբիտրաժում «օտարման» և «անուղղակի օտարման» սկզբունքների սահմանման համար՝ առաջարկելով ուղեցույց այն մասին, թե երբ կարող են պետական միջոցառումները համարվել սեփականազրկմանը համարժեք: Բացի այդ, գործն անդրադարձել է միջանկյալ միջոցառումներին վերաբերող հարցերին։

Այս գործը վերաբերում էր «օրինական ակնկալիքների» հայեցակարգին և այն մասին, թե ինչպես կարող են կարգավորող շրջանակների փոփոխություններն ազդել օտարերկրյա ներդրողների ակնկալիքների վրա:

Այս գործը նշանակալի է իր հսկայական դրամական պարգևի և այն քննարկումների համար, որոնք առաջացել են այնպիսի հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են իրավասությունը, օտարումը և արդար և հավասար վերաբերմունքը:

Այս դեպքը հարցեր է առաջացրել որոշակի պետական միջոցների, ինչպիսիք են միջուկային ծրագրի փուլային դադարեցման քաղաքականությունը, ներդրումային պայմանագրով պարտավորությունների համատեղելիության վերաբերյալ:

Այս գործը ներառում էր Ուրուգվայի ծխախոտի դեմ պայքարի միջոցառումների մարտահրավերը և ընդգծում էր ներդրումային արբիտրաժի և հանրային առողջության հետ կապված խնդիրների խաչմերուկը:

Թեև ինքնին արբիտրաժային գործ չէ, սակայն Եվրոպական Միության Արդարադատության դատարանի այս որոշումը զգալի ազդեցություն ունեցավ ներդրումային արբիտրաժի վրա՝ Եվրոպական Միության ներսում երկկողմ ներդրումային պայմանագրերում արբիտրաժային դրույթը անհամատեղելի ճանաչելով ԵՄ օրենսդրության հետ:

Այս գործերը նպաստել են միջազգային արբիտրաժում սկզբունքների և չափանիշների մշակմանը և մեկնաբանմանը, հատկապես առևտրային և ներդրումային վեճերի համատեքստում:

Հաշտարության ոլորտում գաղտնիության խիստ պահանջով պայմանավորված՝ հաշտարարության հրապարակված գործերի մեծ մասը մասը հայտնի է դատարանների պրակտիկայից։ Թեև կախված համատեքստից այս գործերի կարևորությունը կարող է տարբեր լինել՝ դրանք նպաստում են հաշտարարության նախադեպային պրակտիկայի ձևավորմանը։ Ստորև հակիրճ ներկայացված հաշտարարության ոլորտում հայտնի մի քանի գործեր․ 

 

Dunnett v Railtrack plc [2002] EWCA Civ 303, (Practice Note) [2001] 1 WLR 2434 Court of Appeal Brooke, Robert Walker and Sedley LJJ

Այս գործով պատասխանող կողմը հրաժարվել էր դիտարկել վեճերի այլընտրանքային լուծման (ՎԱԼ) եղանակը՝ պատճառաբանելով, որ դրա հետ կապված լրացուցիչ ծախսերը։  Կողմի դիրքորոշումը ցույց է տալիս ՎԱԼ-ի մասին առկա սխալ պատկերացումները։ Դատարանի կողմից առաջարկված հաշտարարությունից հրաժարվելու հիմքով դատարանը վճռեց հօգուտ հայցվորի պատասխանողից բռնագանձել դատական ծախսերի գումարը։ 

Այս գործն ընդգծում է, որ կողմերը պետք է լրջորեն դիտարկեն դատարանի կողմից առաջարկված ՎԱԼ եղանակները։   

Այս գործով օֆշորում գրանցված անշարժ գույքի ընկերությունների դեմ խարդախության մեղադրանքներ էին առաջ քաշվել։ Դատարանը պետք է որոշեր՝ արդյոք  պաշտպանության կողմը կարող էր որպես ապացույց օգտագործել նախկինում դատավարության նույն կողմերի միջև տեղի ունեցած հաշտարարության ժամանակ հնչեցված դիրքորոշումը մեղադրանքում վկայակոչված գործարքների կապակցությամբ։  

Դատարանը վճռեց, որ խարդախության մեղադրանքը բացառություն է հանդիսանում հաշտարարության գաղտնիության ընդհանուր կանոնից: Արդյունքում, դատարանը թույլատրվեց որպես ապացույց ներկայացնել հատվածներ հաշտարարության ընթացքում հնչեցված դիրքորուշումից: Այս գործն առաջին դեպքն էր, երբ անգլիական դատարանները կիրառել են խարդախության բացառություն: 

Այս գործով հայցվորը, որը մասնագիտությամն փաստաբան է, պնդում էր, որ ավագ իրավաբանը մասնագիտական անփութություն էր թույլ տվել։ Դատարանը մերժել է հայցը։ Մասնավորապես, դատարանը պետք է վճռեր արդյոք պատասխանողն ազատվում է դատական ծախսերից՝ հաշվի առնելով, որ վերջինո հրաժարվել էր մասնակցել դատարանի կողմից նշանակված հաշտարարությանը։  

Դատարանը գտավ, որ պատասխանողի՝ հաշտարարությունից հրաժարվելն արդարացված է եղել՝ հաշվի առնելով գործընթացի արդյունավետության թույլ հեռանկարները։ Դատարանը վճռեց հօգուտ պատասխանողի բռնագանձել £55,000, որպես դատական ծախսերի փոխհատուցման գումար։  

Պարոն Չերչիլը դիմել էր դատարան տեղական ինքնակառավարման մարմնի (ՏԻՄ) կողմից իր սեփականությանը հասցված վնասի հիմքով։ ՏԻՄ առաջարկել էր համայնքային հաշտարարության միջոցով լուծել վեճը, սակայն հայցվորը հրաժարվել էր։ Պատասխանողը միջնորդություն է ներկայացրել դատարան վարույթը կասեցնելու և պարտադիր վեճի լուծման արտադատական եղանակ նշանակելու վերաբերյալ։ 

Վերաքննիչ դատարանը միաձայն վճռեց, որ դատարանը կարող է կողմերին պարտադրել իրականացնել վեճերի այլընտրանքային լուծման փորձ, այն պայմանով, որ կողմերը պահպանում են դատարան դիմելու իրենց իրավունքը։  

Դատարանն անդրադարձել էր նախապես համաձայնեցված հաշտարարությունից հրաժարվելու  հետևանքներին՝ հաշվի առնելով, որ գործով արդեն նշանակվել էր հաշտարար։ Չնայած նախնական համաձայնությանը՝ պատասխանողը հրաժարվել էր հաշտարարության գործընթացից։ Հաշտարարությունից հրաժարվելը զգալի ազդեցություն ունեցավ դատարանի կողմից դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ որոշման վրա։  

Այնուամենայնիվ, դատական ծախսերը բաշվելիս՝ դատարանը հաշվի առավ այն հանգամանքը, որ պատասխանողը հաջողության էր գործի ընդհանուր ելքով։ Ուստի, դատարանը որոշեց, որ հայցվորը պետք է կրի նաև պատասխանողի ծախսերը մինչև 2002 թվականի հունվարի 1-ը միայն, բայց ոչ չկայացած հաշտարարության  ժամանակահատվածի համար։  

Այս գործով դատարանն անդրադարձավ հաշտարարության ընթացքում հնչած կողմերի դիրքորոշումները դատարանում վկայակոչելու հարցին։ Կարևորելով հաշտարարության գործընթացի գաղտնիությունը՝ դատարանը պարզաբանեց, որ առանց կողմերի համաձայնության հաշտարարության ընթացքում հնչած որևէ դիրքորոշում դատարանում որպես ապացույց օգտագործվել չի կարող։  

Արբիտրաժ

  • United Nations Conference on Trade and Development, Module 5.1. International Commercial Arbitration: Overview
  • G. Born, International Commercial Arbitration, Third Edition
  • Redfern and Hunter on International Arbitration (Sixth Edition)
  • J. Paulsson, Arbitration in Three Dimensions (LSE Law, Society and Economy Working Papers 2/2010)
  • J. Lew, L. Mistelis and S. Kröll, Comparative International Commercial Arbitration.
  • B. Audit, The Choice of Applicable Law in International Arbitration
  • M. De Boisseson, ‘Substantive Law in International Arbitration: An Arbitrator's Perspective, in The Application of Substantive Law by International Arbitrators
  • P. Shaughnessy, The Emergency Arbitrator in The Powers and Duties of an Arbitrator.
  • Guide on the UN Convention on the Recognition and Enforcement of Foreign Arbitral Awards

Հաշտարարություն

  • ⁠Jay Folberg, Dwight Golann, Lawyer Negotiation: Theory, Practice, and Law Lawyer ՝shing)
  • ⁠⁠Christopher W. Moore, The Mediation Process: Practical Strategies for Resolving Conflict (4th ed Jossey-Bass)
  • Omer Shapira, A Theory of Mediators' Ethics Foundations, Rationale, and Application (Cambridge University Press)
  • ⁠Chester A. Crocker (Editor), Fen Osler Hampson (Editor), Pamela R. Aall (eds), Herding Cats: Multiparty Mediation in a Complex World (USIP press)
  • AAA Handbook on Mediation (3ed ed)
  • ⁠Lisa Blomgren Amsler, Mediation at Work: Transforming Workplace Conflict at the United States Postal Service, Human Capital Management Series
  • Thomas A. Kochan and Todd Jick, The Public Sector Mediation Process: A Theory and Empirical Examination, The Journal of Conflict Resolution Vol. 22, No. 2 (1978), pp. 209-240